Na ideju ovog članka došao sam razmišljajući zbog čega je Aristotel mislio da su svi stavovi koje možemo formulisati dati u predikatskoj formi u okviru koje se tvrdi da neko (nešto) ima neku osobinu. Čuveno Aristotelovo pokazivanje na dole na Rafaelovoj slici Atinska škola ukazuje na to da je Aristotel mislio da se idealne forme nalaze u stvarima, u telima. Po njemu, Bog je jedinstvena svrha svih svrha, on određuje ponašanje svih tela, usmerava ih u istom pravcu. Na neki način, čitava priroda predstavlja telo Boga, kojim on, kao duh, upravlja.

To sve ukazuje da bismo pojedinačna vidljiva tela mogli posmatrati kao delove jednog nevidljivog, simboličkog tela koje je mnogo veće od njih. Sva pojedinačna tela su deo jedne više volje, koja od njih traži jedinstveno delovanje, sličnost, podređenost. Tačnije, kada se posmatraju kao deo nekog velikog simboličkog tela, naglašena je nesloboda: ova mala tela nemaju mogućnost izbora, duh koji njima upravlja im se ne obraća sa predlozima, savetima ili molbama, već sa naredbama kojima je pratično nemoguće odoleti, sa intencijama koje se ostvaruju automatski.

Ako je tačno da je ovo bila eksplicitno neizrečena, ali podležeća slika u klasičnoj filozofiji, da li smo se danas oslobodili ovih viših simboličkih tela ili smo još uvek u njihovoj vlasti?

Da navedemo jedan primer iz domena religije. U činu pričešća hrišćani uzimaju hleb i vino, Hristovo telo i krv. Uzimajući i unoseći u sebe ovo telo, oni na neki način postaju povezani jednim velikim stvarnim (kod katolika) ili samo simboličkim (kod protestanata) telom. Ovo telo traži od njih poslušnost (pastiri i stado), jedinstvo (dogma i jeres) i žrtvu za večni život. Ovo telo može na radikalan način reagovati na strana tela u svom prostoru – tako su nastali krstaški ratovi ili Vartolomejska noć. U toj reakciji postaju nevažna sva moralna pravila, čak i ona koja nalaže sama vera („ne ubij“). Delovi tela ponašaju se na način koji je prisilan i nesvestan, jednako kako se ponašaju organi tela.

U srednjem i starom veku je, dakle, bilo lako poništiti pojedinca u opštem i tražiti od njega da se žrtvuje za opšte. Aristotel ekplicitno kaže da je najviša svrha pojedinca da doprinese zajednici. U filozofiji je tek Kjerkegor poznat po otvorenom izvrtanju ovog odnosa opšteg i pojedinačnog. Ali, i sam Kjerkegor je pojedinac. Ono što je usledilo posle njega ni na koji način se nije automatski osobodilo kolektivnih simboličkih tela, iako je njihova moć načeta.

Koja simbolička tela još uvek upravljaju nama? Čini se da nacija predstavlja posebno žilavo simboličko kolektivno telo. Ona traži posvećenost, žrtve, jedinstvo, poslušnost. Ima svoja strana tela: izdajnike, strane sluge, strane „agente“, a želi da se svi posvete povećanju prostora za njeno „telo“, proširenju teritorije koje to telo smatra svojim. Verovatno celokupna istorija svedoči o tome da je služenje ovim ciljevima oslobođeno od pojma krivice – svaki zločin koji se učini na ovom putu, „nacija“ kao kolektivno telo teži da zaboravi, relativizuje i zapravo pohvali, a ne da osudi. Za nju ne može biti pogrešno bilo šta što služi „čišćenju“ teritorije od stranih tela koja bi mogla dovesti u pitanje njeno pravo na teritoriju. Ovim refleksima se može objasniti činjenica da je završetak rada Haškog tribunala za zločine počinjene na Balkanu, pratilo većinsko negiranje njegovih presuda i njegove pravde. Presude su opisivane kao „delo đavola“ i „zločin“, a ne sama dela za koja je Tribunal sudio. Racionalna objašnjenja za ovu osudu Tribunala su očigledno štura i pristrasna – zaključci do kojih su nacionalisti – službenici „nacije“ – došli zapravo su posledica prisile koje od njih traži više telo čiju volju, pravila i ciljeve oni mogu samo da slede, a ne i da ga dovode u pitanje.

Slično je i sa ideološkim promenama koje su se na prostoru Jugoslavije dogodile od njenog nastanka. Najpre su, za vreme postojanja Jugoslavije kao strana tela u njenom telu tretirani svi nacionalisti, kapitalisti, četnici, ustaše, onda se stvar preokrenula i onda su u novim nacionalnim telima krajnje nepoželjni postali upravo Jugosloveni, levičari, izdajnici i pacifisti. Novi roman Marka Vidojkovića „E baš vam hvala“ kontrastira pripadnost ovim telima izražavajući se krajnje negativno o novim nacionalstičkim telima i njihovom nasleđu. Ali, to ništa ne menja u realnosti. Trenutno preovlađuju stranke koje su eksplicitni deo nacionalističkog tela.

Ovaj telesni odnos postoji i na drugim mestima. Savremeno kapitalističko preduzeće mahom se vraća u odnose poslodavca i „oruđa koje govori“, kao u Aristotelovo vreme. Podraumeva se da zaposleni stoje u odnosu totalne subordinacije, nema sindikata, traži se totalna predanost a mediji koriste metaforu „hranjenja“ i tvrde da privatnici „hrane“ sve ljude. U dominantnim strankama hvali se odnos subordinacije u kojem svi slušaju jedno lice i izvršavaju njegove naredbe kao udovi nekog tela. Entitet se opisuje kao „mašina“ koja radi i pritom privatizuje državu, sva ostala politička tela u državi prikazujući kao strana tela: “ sluge Zapada“, prevarante itd.

Naravno da iznad svega ovoga lebdi i slaba alternativa, mogućnost da se naprave i neka tela koja u sebi imaju ugrađenu slobodu svojih delova, slobodu koja ipak ne dovodi do anarhije. Nacija koja nije etnička i plemenska, krvna i telesna, a sastavljena je od svih državljana, ma koliko različitih po etničkom poreklu ili veri. Nadnacionalno povezivanje, kao što je bila Jugoslavija ili EU (pre trenutnog delimičnog rasula). Politička zajednica na nivou države koja dopušta legitimno neslaganje. Stranke koje su demokratske iznutra.

Sve je to moguće i postojalo je. I verovatno je uvek bilo više ideja, nego realnost, ali ideja koja je makar delimično oblikovala modernu stvarnost. Ove ideje su povezivale ljude na način koji je viši od telesnog, budući da su u sebi imale ugrađenu slobodu, ali koje nisu odbacivale sve dobrobiti iz odnosa povezanosti i bliskosti koja je (kvazi)telesna.

Ovo ne-telesno povezivanje simbolizuju institucije, slobode, zajedništvo. Jedino se čini da su ovi pojmovi izgubili referente u stvarnosti.

Nemojte samo misliti o tome, reagujte.

Ovde možete kupiti e-knjigu 33 definicije neoliberalizma